Spadek – co warto wiedzieć? Jak zrzec się spadku?

Śmierć bliskiej osoby to niewątpliwie bolesne i trudne przeżycie, z którym niełatwo sobie poradzić. W tym przykrym momencie należy również pamiętać o szeregu formalności związanych z pogrzebem, administracją, a także spadkiem. Bywają sytuacje, że kolejnym ciosem mogą się okazać zapisy w testamencie zmarłego, z których wynika, że zamiast cennego majątku, osoba ta posiadała niespłacone długi. Co zrobić, gdy to właśnie na nas spadnie obowiązek uregulowania zadłużenia? Czy można odrzucić spadek? Jak wygląda ten proces?

Przepisy dotyczące zrzeczenia się spadku

Polskie prawo reguluje przepisy dotyczące zrzeczenia się spadku. Możemy je znaleźć w art. 1048 Kodeksu cywilnego i art. 14 Prawa spadkowego. Widnieje w nim zapis, iż: Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych zrzekającego się, czyli dzieci oraz wnuki, chyba że umówiono inaczej. (…) Zostają oni wyłączeni od dziedziczenia w taki sposób, jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Jako, że w przypadku zrzeczenia wymagana jest umowa, formalność ta może zostać zrealizowana jedynie za życia spadkodawcy. Czy są więc inne opcje? Co w razie, gdy nie uda się dopełnić tej formalności przed śmiercią?

Zrzeczenie się spadku a odrzucenie spadku – różnice

Zrzeczenie się dziedziczenia może nastąpić tylko za życia spadkodawcy, zaś odrzucenie spadku ma miejsce po jego śmierci. Zrzeczenie obejmuje utratę dziedziczenia zarówno osobę zawierająca taką umowę, jak i jej dzieci oraz wnuki. Decydując się na taki krok, traci się również prawo do zachowku.

Jeśli więc przed śmiercią nie została spisana odpowiednia umowa dotycząca zrzeczenia się spadku, należy skorzystać z drugiego wariantu. Odrzucenie spadku to jednostronne oświadczenie woli spadkobiercy, które następuje po śmierci spadkodawcy. Na jego złożenie spadkobierca ma pół roku od momentu otwarcia spadku lub uzyskania informacji o zgonie. Wówczas spadek przechodzi na zstępnych odrzucającego.

Gdy w ciągu 6 miesięcy spadkobierca nie podejmie żadnych działań, ustanawia się dziedziczenie całości spadku wraz z dobrodziejstwami inwentarza. Po odczytaniu testamentu spadkobierca może zadecydować, co zrobić. Może wybrać jedną z możliwych opcji:

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwami inwentarza – polega na przyjęciu zarówno majątku, jak i długów, ale będą one spłacone z majątku odziedziczonego po zmarłym. Dzieje się to automatycznie – przyjęte długi zostają spłacone do wysokości odziedziczonego majątku. Plusem takiego rozwiązania jest to, że nie trzeba ich spłacać z własnej kieszeni, natomiast sytuacja ta może przysporzyć dodatkowych formalności.
  
  
• przyjęcie spadku wprost – jest to dziedziczenie majątku oraz długów, które trzeba pokryć z własnych środków. Wysokość zadłużenia nie ma tutaj znaczenia, bowiem należy spłacić wszystkie zaległości osoby zmarłej. Jeśli odziedziczony majątek jest dużo wyższy niż zaległości, warto rozważyć tę opcję. W przypadku chęci przyjęcia spadku, należy złożyć u notariusza lub w sądzie stosowne oświadczenie.
  
  
• odrzucenie spadku – odrzucenie całości spadku spadkodawcy – zarówno majątku jak i długów.
  

Odrzucenie spadku – kiedy warto się na nie zdecydować?

Przede wszystkim warto się zastanowić, czy spadkodawca był osobą majętną, posiadającą znaczne dobra materialne, czy też zadłużoną, która nie pozostawiła żadnego majątku. Odziedziczenie długów nie wróży nic dobrego – wręcz przeciwnie, spadnie na Ciebie obowiązek ich uregulowania w sytuacji, gdy przyjmiesz spadek.

Jeśli nigdy nie rozmawialiście na takie tematy oraz nie miałeś wglądu w jego finanse, musisz przeanalizować jego sytuację finansową, a także na własną rękę próbować zweryfikować istniejące zadłużenia.

Zastanów się, czy zmarły posiadał niespłacone kredyty, pożyczki, karty kredytowe, czy jego pojazdy są zakupione za gotówkę, czy może nadal leasingowane lub ciążą na nich kredyty? Czy nieruchomość należy do zmarłego, czy jej właścicielem jest bank z uwagi na niespłacony jeszcze kredyt hipoteczny?

Jeśli nie znasz odpowiedzi na większość pytań, nie masz dostępu do dokumentów i umów bankowych lub po prostu chcesz się upewnić, jedynym sensownym rozwiązaniem będzie weryfikacja zmarłego w Biurze Informacji Kredytowej. Jest to instytucja, która gromadzi informacje o klientach i ich historycznych oraz aktualnych zobowiązaniach. Regularnie odnotowywane są spłacone oraz niespłacone raty kredytów gotówkowych, pożyczek, kredytów hipotecznych, kart kredytowych czy zakupów ratalnych ze wszystkich banków działających na polskim rynku, a także firm pożyczkowych oraz SKOK-ów. W Biurze Informacji Kredytowej widoczne są również informacje na temat poręczeń pożyczek i kredytów, co również wpływa na historię kredytową klienta.

Czy osobę zmarłą można sprawdzić w BIK-u?

Mimo że informacje dotyczące historii kredytowej są objęte tajemnicą bankową, spadkobierca ma prawo do wglądu do dokumentacji i pobrania raportu z Biura Informacji Kredytowej. W tym celu niezbędne będzie jednak przedłożenie pisemnego wniosku o udzielenie informacji, w którym należy umieścić dane osobowe zmarłego, dołączyć akt zgonu oraz dokument sądowy lub akt notarialny określający prawa spadkobiercy. Na podstawie otrzymanego raportu możesz zadecydować, czy lepszym rozwiązaniem będzie przyjęcie czy odrzucenie spadku.

Gdzie dostarczyć wniosek o odrzucenie spadku?

Jeśli okaże się, że spadkodawca jest osobą zadłużoną i nie chcesz odziedziczyć po nim niespłaconych zaległości, złóż wniosek o odrzucenie spadku – masz na to 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone u notariusza lub w sądzie rejonowym odpowiednim dla okręgu, w którym znajduje się miejsce pobytu lub miejsce zamieszkania osoby składającej oświadczenie. Złożenie wniosku to koszt w wysokości 50 zł – zarówno w sądzie, jak i u notariusza, jest to opłata stała.

Jakie są skutki odrzucenia spadku?

Odrzucenie spadku jest decyzją nieodwołalną, poza kilkoma określonymi wyjątkami. Należy więc się dobrze zastanowić, czy taki obrót spraw będzie korzystny. Odrzucenie dziedziczenia wiąże się z tym, że spadkobierca traci prawo do zachowku, nie otrzyma aktywów ani pasywów zawartych w testamencie zmarłego, a także ważne jest to, iż spadek mogą przejąć jego zstępni. Co to oznacza? Jeśli spadkobierca odrzuca spadek, jest traktowany jako osoba, która nie dożyła momentu otwarcia spadku, a co za tym idzie, majątek, a także ewentualne długi mogą zostać odziedziczone przez jego zstępnych, czyli dzieci i wnuki. Warto wówczas pamiętać o możliwości złożenia wniosku o odrzucenie spadku w imieniu osoby niepełnoletniej.

Odrzucenie spadku przez osobę niepełnoletnią

Dbając o dobro finansowe dzieci, należy złożyć wniosek o odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Konieczne będzie zwrócenie się do wydziału rodzinnego sądu rejonowego z prośbą o zgodę na odrzucenie dziedziczenia. Swoją prośbę należy uargumentować działaniem w trosce o dobro dziecka. Trzeba zaznaczyć, że przyjęcie spadku mogłoby znacząco wpłynąć na zaburzenie jego bezpieczeństwa finansowego, co jest bardzo istotne w przypadku małoletnich.

Jeśli sąd po weryfikacji sytuacji zaakceptuje wniosek, nastąpi odrzucenie spadku przez małoletniego.

Kto ma prawo do dziedziczenia spadku?

Warto wspomnieć, iż polskie prawo spadkowe rozróżnia dwa rodzaje dziedziczenia:

• ustawowe – następuje wtedy, gdy zmarły nie zostawił po sobie testamentu, nie wskazał osoby, która ma przyjąć spadek lub wszyscy spadkobiercy odrzucili spadek,
• testamentowe – wykonywane jest na podstawie informacji zawartych w testamencie.

Jeśli zmarły nie pozostawił żadnego testamentu, w którym wskazał spadkobiercę lub spadkobierców, następuje dziedziczenie ustawowe. Zasady dziedziczenia zawarte są w Kodeksie cywilnym. Wówczas prawo do dziedziczenia mają bliscy zmarłego w następującej kolejności:

1. dzieci oraz małżonek spadkodawcy;
2. małżonek, rodzice, rodzeństwo i potomkowie rodzeństwa spadkodawcy;
3. dziadkowie i potomkowie dziadków spadkodawcy;
4. dzieci małżonka spadkodawcy;
5. gmina ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce spadkodawcy.

Dziedziczenie następuje w częściach równych, jednak część spadku przypadająca małżonkowi, nie może być mniejsza nić ¼ spadku. Przykładowo, żona zmarłego otrzyma ¼ spadku a ich czworo dzieci otrzyma pozostałe ¾ spadku.

Również w pozostałych grupach spadkobierców ustawowych dziedziczenie odbywa się na zasadzie równego podziału między wszystkie osoby z danej grupy. Ostatnim spadkobiercą może być gmina odpowiednia dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, a w przypadku, gdy nie da się go określić, spadek przejmuje Skarb Państwa.